दुई दाजुभाइको बिछोड
पूर्वी नेपालको एउटा पहाडी गाउँमा सुन्दर हरियाली र उकालो बाटोहरूबीच एउटा सानो काठको घर थियो। त्यहाँ दुई दाजुभाइ बस्थे—जेठो भाइ टेकबहादुर र कान्छो भाइ बलराम। उनीहरूका आमा-बाबा उनीहरू सानै छँदा बितेका थिए। बाबा-आमाले छोडेर गएको एउटा सानो बारी र त्यही घर उनीहरूको आधार थियो। टेकबहादुर ठूलो भएपछि गाउँकै एउटी मेहनती केटी, फूलमायासँग उसको बिहे भयो। सुरुमा सबै कुरा ठीकठाक चल्यो। फूलमाया र टेकबहादुर बारीमा मकै र कोदो फलाउँथे, बलराम बाख्रा चराउँथे र घरको सानोतिनो काममा सघाउँथे।
तर समय बित्दै जाँदा फूलमायाको व्यवहारमा परिवर्तन आउन थाल्यो। उनलाई लाग्न थाल्यो कि बलरामले घरको बोझ मात्र थप्छ। उनी टेकबहादुरलाई भन्थिन्, "हाम्रो कमाइले हामीलाई नै पुग्दैन, यो कान्छोले के गर्छ? बाख्रा चराएर मात्र के हुन्छ?" टेकबहादुर सुरुमा श्रीमतीको कुरा टार्थे, तर बिस्तारै उनको मन पनि बदलियो। उनले बलरामलाई सानो-सानो कुरामा गाली गर्न थाले। "तेरो उमेर पनि त भयो, आफैं केही गर् न," भन्दै उसलाई हप्काउँथे। बलरामलाई यो व्यवहारले मन दुख्थ्यो, तर ऊ चुपचाप सहन्थ्यो, किनभने दाजु र भाउजू नै उसको संसार थिए।
एक दिन बारीमा काम गर्ने क्रममा फूलमायाले बलरामलाई भनिन्, "यो घरमा हामीलाई मात्र खान-बस्न ठीक हुन्छ, तँ अब बाहिर गएर आफ्नो बाटो आफै खोज।" यो सुनेर बलरामको मन भक्कानियो। उसले टेकबहादुरसँग गुनासो गर्यो, तर टेकबहादुरले भन्यो, "फूलमायाले ठीकै भनिन्, अब हामी अलग बसौं। यो घर र बारी म लिन्छु, तँलाई बाख्राहरू दिइहाल्छु।" बलरामले केही बोल्न सकेन। उसले आफ्नो सानो झोला बोकेर बाख्राहरूसहित गाउँको अर्को कुनातिर लाग्यो।
बलरामले एउटा सानो छाप्रो बनायो र बाख्रापालन सुरु गर्यो। ऊ मेहनतसँग बाख्राको हेरचाह गर्थ्यो र बाख्राहरु बेचेर गुजारा चलाउँथ्यो। गाउँलेहरूले उसको मेहनत देखेर उसलाई माया गर्न थाले। उता टेकबहादुर र फूलमायाको जीवन भने सजिलो भएन। बारीको उब्जनी घट्दै गयो, र उनीहरूबीच पनि झगडा बढ्न थाल्यो। फूलमायाले टेकबहादुरलाई दोष दिन्थिन्, "बलरामलाई निकालेर हामीले गल्ती गर्यौं।" तर टेकबहादुरको अहंकारले उनलाई बलरामसँग माफी माग्न दिएन।
केही वर्षपछि बलरामले आफ्नो मेहनतले गाउँमै एउटा सानो पसल खोल्यो। ऊ गाउँको सम्मानित व्यक्ति बन्यो। एक दिन टेकबहादुर उसको छाप्रोमा आयो, उसको अनुहारमा पछुतो देखिन्थ्यो। "बलराम, मैले तँलाई हेला गरेर ठूलो गल्ती गरें। मलाई माफ गर्," उसले भन्यो। बलरामले दाजुलाई अँगालो हालेर भन्यो, "दाजु, हामी फेरि सँगै बस्न सक्छौं, तर अब हेला होइन, सम्मान चाहिन्छ।" टेकबहादुरले टाउको हल्लायो, र दुई दाजुभाइ फेरि एक भए। फूलमायाले पनि आफ्नो गल्ती स्वीकारिन्, र उनीहरूले सँगै नयाँ जीवन सुरु गरे।
यो कथा पूर्वी पहाडको साधारण जीवन, पारिवारिक सम्बन्धको उतारचढाव र मेहनतको फललाई चित्रण गर्छ। दुई दाजुभाइको बिछोड र पुनर्मिलनले मानवीय भावनाको गहिराइ देखाउँछ।